بهبود رتبه "ایران" در شاخص‌های محیط زیستی

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم، دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با عنوان «ارزیابی جایگاه محیط‌زیستی ایران در شاخص‌های بین‌المللی» مطرح می‌کند که طی سالیان اخیر مؤسسات و نهادهای گوناگون ملی و بین‌المللی سعی کرده‌اند که روش‌ها و معیارهایی را جهت ارزیابی وضعیت محیط زیست ارائه کنند.

برخی از این روش‌ها نظیر شاخص عملکرد محیط‌زیستی و ردپای بوم شناختی صرفاً به مسائل و عملکرد محیط‌زیستی کشورها توجه داشته است؛ اما برخی روش‌های دیگر نظیر شاخص اهداف توسعه پایدار و شاخص رقابت‌پذیری پایدار جهانی با الهام از مفهوم توسعه پایدار علاوه‌بر معیارهای محیط‌زیستی به ملاحظات اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی جهت رتبه‌بندی کشورها نظر داشته‌اند.

این گزارش بیان می‌کند که برخی روش‌های سنجش نیز نظیر شاخص عملکرد تغییر اقلیم و شاخص ابتکار جهانی سازگاری نوتردام فقط یک محور یا معضل محیط‌زیستی نظیر تغییرات اقلیمی را مورد ارزیابی قرار داده است. فارغ از صحت و دقت روش‌های نمره‌گذاری‌ها و رتبه‌بندی‌های شاخص‌های بین‌المللی مذکور، اطلاع از وضعیت کشور در این شاخص‌ها و امتیاز و رتبه کشور در زیرشاخص‌های مربوطه دارای اهمیت است.

در این گزارش آمده است که در شاخص عملکرد محیط زیستی در سال 2024 رتبه ایران تاحدی بهبود یافته و از رتبه 133 در سال 2022 به 112 ارتقا پیدا کرده است. در بخش سلامت انسانی کشور ایران در زیرگروه‌های بهداشت و آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتاً مطلوب‌تری را کسب نموده، اما در در فلزات سنگین (سرب) رتبه بسیار نامناسب 156 را کسب کرده است. در این بخش، ایران وضعیت بهتری نسبت به کشورهای مصر و عربستان داشته، اما یک رتبه از ترکیه پایین‌تر است.

این گزارش ادامه می‌دهد که در بخش سرزندگی بوم سازگان‌، کشور ایران صرفاً در زیرگروه شیلات رتبه مناسبی (63) کسب کرده است، اما در زیرگروه کشاورزی به‌ویژه نماگر عملکرد نسبی محصول وضعیت مطلوبی ندارد. در این بخش مصر و عربستان بالاتر از ایران هستند، اما ترکیه وضعیت مناسبی ندارد. در بخش خط‌مشی اقلیمی، ایران به دلایلی نظیر نرخ رشد بالای انتشار گازهای گلخانه‌ای رتبه نامناسب 132 را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ایران در دو بخش دیگر به‌طور معنی‌داری پایین‌تر است و همین باعث تنزل رتبه ایران در شاخص کل عملکرد محیط‌زیستی شده‌است.

این گزارش مطرح می‌کند که کشور ایران در شاخص رقابت‌پذیری پایدار جهانی ذیل زیر شاخص سرمایه طبیعی، رتبه نامطلوب 146 را کسب کرده و مصر پایین‌تر از ایران قرار گرفته است. در مقابل عربستان و ترکیه با رتبه‌های 97 و 73 وضعیت مناسب‌تری دارند. همچنین، در زیرشاخص مدیریت و بهره‌وری منابع نیز ایران با نمره 18.9 کمترین نمره را در بین کشورهای جهان کسب کرده است؛ هرچند کشورهای عربستان، مصر و ترکیه نیز در این زیر شاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مسئله بیانگر عدم توجه به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشورهای منطقه است.

این گزارش توضیح می‌دهد که مقایسه سرانه ردپای بوم شناختی و ظرفیت زیستی در بخش‌های مختلف نشان‌می‌دهد که ایران در بخش‌های زمین زراعی و چراگاه فراتر از ظرفیت زیستی خود ردپا داشته و در مقابل در بخش ماهی‌گیری و جنگل کمتر از ظرفیت زیستی خود بهره‌برداری کرده است و در وضعیت پایداری قرار دارد. مقایسه نسبت ردپای بوم شناختی به ظرفیت زیستی با و بدون احتساب ردپای کربن کشورهای دیگر با ایران نشان‌می‌دهد که ترکیه و عربستان در وضعیت ناپایدارتری در مقایسه با ایران قرار دارند، اما مصر در شرایط پایدارتری قرار دارد.

در این گزارش آمده است که در شاخص عملکرد تغییر اقلیم، ایران در معیارهای انتشار گازهای گلخانه‌ای، انرژی‌های تجدیدپذیر، و مصرف انرژی رتبه بسیار پایین و در سیاست‌های اقلیمی رتبه پایین را کسب کرده و در‌مجموع رتبه کلی ایران بسیار پایین ارزیابی شده و عربستان سعودی تنها کشوری است که در این دسته‌بندی رتبه نامطلوب‌تری کسب کرده است. در مقایسه با سال گذشته، ایران توانسته توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر خود را بهبود بخشد و به همین علت، این تنها شاخصی است که ایران در آن وضعیت مناسب‌تری داشته است.

این گزارش بیان می‌کند که در شاخص ابتکار جهانی سازگاری نوتردام امتیاز آسیب‌پذیری پایین و امتیاز آمادگی بالا ایران را در ربع پایین سمت راست ماتریس شاخص قرار می‌دهد. درواقع چالش‌های سازگاری همچنان وجود دارد، اما ایران موقعیت نسبتاً خوبی برای سازگاری دارد. عربستان سعودی و ترکیه نیز در ماتریس مشابه ایران در ربع پایین سمت راست قرار دارند؛ با این تفاوت که آمادگی مقابله بالاتری دارند و کشور مصر هرچند از منظر آسیب‌پذیری شرایطی شبیه ایران دارد، اما از منظر آمادگی به‌طور معنی‌داری پایین‌تر است و در ربع پایین سمت چپ ماتریس قرار می‌گیرد.

این گزارش مطرح می‌کند که این احتمال وجود دارد که اطلاعات و امتیازهای ارائه شده در شاخص‌های بین‌المللی در‌خصوص کشور ایران با صحت و دقت کافی نباشد و چه‌بسا در برخی موارد با سوگیری هم همراه باشد. در این شرایط انتظار می‌رود سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دستگاه‌های اجرایی و دستگاه‌های نظارتی نسبت به رصد مستمر وضعیت محیط‌زیستی کشور با استفاده از شاخص‌های کمّی و سنجش‌پذیر متناسب با الگوی پیشرفت بومی در قالب گزارش‌های سالیانه شفاف اقدام کند.

با توجه به ارزیابی شاخص‌های مورد بررسی در مطالعه حاضر، می‌توان از پارامترهایی نظیر تغییرات اقلیمی، سلامت محیط‌زیستی، سرمایه طبیعی، مدیریت و بهره‌وری منابع، رد‌پای بوم شناختی و همچنین ظرفیت زیستی به‌عنوان سنجه‌های ارزیابی وضعیت کشور استفاده‌کرد.

انتهای پیام/