دکتر مسعود پزشکیان در اولین مصاحبه مطبوعاتی خود به عنوان رئیس جمهوری اسلامی ایران ضمن پاسخ به سوالات خبرنگاران داخلی و خارجی، مواضع دولت چهاردهم در حوزه سیاست خارجی را تشریح کرد.
بخشی از موضع گیریهای ایشان به سیاست ایران در قبال کشورهای غربی و آمریکا اختصاص داشت. رویکرد نامبرده در ضرورت حل و فصل مشکلات با غرب مورد استقبال بسیاری از کارشناسان سیاست خارجی قرار گرفته و عاملی کلیدی در موفقیت برنامه های دولت جدید قلمداد شده است اما تعبیری که (در این مصاحبه) برای این منظور بکار برده شد، برادری با آمریکائیها، مورد انتقاد بسیاری در داخل و خارج کشور قرار گرفت. براساس برخی گزارشها این اعلام برادری نابهنگام در منطقه خاورمیانه انعکاسهای منفی در پی داشته و به تیتر مچ گیرانه یا انتقاد آمیز مطبوعات و رسانه های متعددی، به ویژه در جهان عرب، تبدیل شده است. علت اصلی این تاثیر سلبی را باید در نفرت ملتهای منطقه از حمایتهای آمریکا از اسرائیل، به ویژه در جریان تجاوز وحشیانه به باریکه غزه، و همچنین وجود نوعی تبلیغات ایران ستیزانه و بدبینانه در منطقه مبنی بر وجود جنگ زرگری، و نه تقابل واقعی، میان ایران و آمریکا جستجو نمود. از چشم انداز این رسانه ها، در واقع اعلام برادری با آمریکا ماهیت واقعی روابط ایران و آمریکا، به رغم شعارها و مواضع تند جمهوری اسلامی علیه آمریکا، را افشا کرد!
هنوز انعکاس این اظهارنظر بحث برانگیز رئیس جمهور ادامه داشت که دکتر پزشکیان در موضعگیری دیگری (در روز چهارشنبه ۲۸ شهریور) به مناسبت حمله اسرائیل به شبکه ارتباطات حزب الله در لبنان، به کشورهای غربی و آمریکا شدیدا حمله کرد. در این موضع گیری، در جلسه هیئت دولت، ایشان با اشاره به وقایع لبنان، «چنین رخدادی را مایه شرمساری کشورهای غربی و در رأس آنها آمریکایی‌ها دانست که از هیچ امکانی برای پیشبرد اهداف غیرانسانی خود فروگذار نمی‌کنند». او در ادامه افزود: «این رخداد یک بار دیگر نشان داد که کشورهای غربی و آمریکایی‌ها اگر چه در ظاهر ادعا می‌کنند که به دنبال برقراری آتش‌بس هستند، اما در عمل تمام قد از جنایت، کشتار و ترورهای کور رژیم صهیونیستی حمایت می‌کنند».
به نظر می رسد رئیس جمهور با این اظهارات غرب و آمریکا را عامل یا حامی اقدام تروریستی اخیر اسرائیل در لبنان معرفی نموده و آنها را به این دلیل مستحق محکومیت و سرزنش دانسته است. این درحالیست که مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جوزف بورل، از اولین شخصیتهای بین المللی بود که این اقدام اسرائیل را صریحا و شدیدا محکوم نمود. مقامات آمریکایی نیز علنا اعلام کردند در این حمله مشارکت نداشته و حتی از آن اطلاع نداشتند. علاوه بر این اظهارات رسمی، گزارشهایی نیز در مورد نارضایتی دولت آمریکا از این اقدام رژیم صهیونیستی در مطبوعات معتبر غربی منتشر شده است. بنابراین براساس مواضع صریح مقامات غربی آنها هیچگونه دخالت یا حمایتی از این اقدام رژیم صهیونیستی نداشته اند.
ممکن است گفته شود درست است مقامات غربی دخالت در این ماجرا را تکذیب کرده اما این امر الزاما بیان حقیقت ماجرا نیست و این موضع گیری و محکومیت می تواند برای رفع اتهام از خود و پوشاندن حقیقت صورت گرفته باشد. اگر چنین احتمالی در نظر گرفته شود باید پرسید تنها چند ساعت پس از حمله تروریستی به لبنان، و در حالیکه هنوز ابعاد حمله مشخص نشده است، براساس کدام سند یا کدام تحقیقات می توان این حمله را به غربی ها و آمریکا نسبت داد؟
رویکرد رئیس جمهور در قبال رابطه با کشورهای غربی و همچنین کشورهای اسلامی رویکردی درست و متناسب با منافع ملی کشور است. ایران برای برون رفت از بحران کنونی به حل مشکلات با غرب و همچنین نزدیکی به کشورهای اسلامی و همبستگی با آنها در برابر اسرائیل نیاز مبرم دارد، اما موفقیت این رویکرد در گروه پیگیری دیپلماسی حساب شده ای است که پیامهای درستی را به طرفهای غربی و اسلامی ارسال نماید. برادر خواندن آمریکا در یک روز و محکوم کردن آن در روز دیگر (به جرمی که مرتکب نشده یا ارتکاب آن به اثبات نرسیده است) با این هدف مطابقت ندارد.
البته این رویه زیانبار در روابط خارجی کشور پدیده تازه ای نیست و متاسفانه در تعامل با کشورهای اسلامی هم سابقه داشته است. مدیران جمهوری اسلامی از یکسو کشورهای اسلامی را برادران خود می خوانند و آنان را به همبستگی و وحدت فرامی خوانند اما از سوی دیگر، در مناسبتهای مختلف به ویژه دیدن خلاف توقعی از یک کشور اسلامی، چنان آنان را آماج حملات قرار می دهند که گویی در وصف دشمن خونی خود، و نه یک کشور برادر، سخن می گویند. البته این سابقه به دولت دکتر پزشکیان ارتباطی ندارد اما دولت ایشان وارث آن خواهد بود. چنین موضع گیریهایی در هر حال بر شک و شبهه دولتهای اسلامی برای پذیرش پیام همبستگی و برادری ایران و همچنین توسعه و گسترش روابط با آن دامن می زند و مانعی جدی در اعتمادسازی و پیشرفت روابط برادرانه میان ایران و این کشورهاست.
* استاد مطالعات اسرائیل دانشگاه تهران
